Lectio tertia

Thema: Deklinacja I; zaimki osobowe i zwrotne.

Przypadki w języku łacińskim

Rzeczownik podlega deklinacji, czyli odmianie przez przypadki i liczby.

W łacinie rozróżniamy 6 przypadków:

Ponadto, podobnie jak w języku polskim, tak w łacinie występują trzy rodzaje:

genus masculinum (m) - rodzaj męski
genus feminium (f) - rodzaj żeński
genus neutrum (n) - rodzaj nijaki

Istoty żywotne są rodzaju męskiego albo żeńskiego (genus naturale). W pozostałych przypadkach rodzaj określamy według zakończenia nom. sing. (genus gramaticum).

Ogólne zasady deklinacji

Wyróżniamy cztery kluczowe zasady deklinacyjne, o których należy pamiętać.

vocativus singularis i pluralis jest równy nominatiwowi danej liczby
(wyjątkiem jest singularis rzeczowników oraz przymiotników deklinacji II zakończonych na –us),
neutra w obu liczbach mają trzy przypadki o identycznej formie: nominativus, accusativus i vocativus; w pluralis w tych przypadkach zawsze przybierają końcówkę –a; tzw. zasada 1-4-6.
dativus pluralis = ablativus pluralis.
temat rzeczownika uzyskujemy poprzez odcięcie końcówki fleksyjnej od genetiwu singularis, np.
puella (dziewczynka) -> puellae (gen.) -> puell- (temat)
magister (nauczyciel) -> magistri (gen.) -> magistr- (temat)
pater (ojciec) -> patris (gen.) -> patr- (temat)
genu (kolano) -> genus (gen.) -> gen- (temat)
fides (wiara) -> fidei (gen) -> fid- (temat)

Deklinacja I

Do deklinacji I zaliczany:

rzeczowniki rodzaju żeńskiego i męskiego, które w nom. sing. kończą się na –a, zaś w gen. sig. na –ae.
rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na –a, oznaczające przedstawicieli zawodów i ludów, np. poeta (poeta), scriba (pisarz), agricola (rolnik), nauta (żeglarz), auriga (woźnica), pirata (pirat), Belga (Belg), Persa (Pers).
rzeczowniki, które mają wyłącznie liczbę mnogą, tzw. pluralia tantum, np. nupitae, nupitarum (małżeństwo), divitiae, divitiarum (bogactwo), tenebrae, tenebraum (ciemności)
przymiotniki rodzaju żeńskiego, które w nom. sing. kończą się na –a. Odmieniają się tak samo jak rzeczowniki.

Poniżej przedstawię Wam schemat deklinacji I. Najpierw obowiązujące końcówki, później konkretny przykład.

Zaimki osobowe (pronomen personalia)

1. Nie ma zaimka osobowego dla 3. osoby, jego dunkcję pełnią zaimki wskazujące.

2. Przyimek cum (z kimś) jest dołączony do zaimka w ablatiwie, a więc: mecum, tecum, nobiscum, vobiscum i oznaczają: "ze mną", "z tobą", "z nami", "z wami".

3. Formy nostrum, vestrum (gen. pl.) oznaczają "spośród nas", "spośród was".

Zaimek zwrotny (pronomen reflexivum)

Zaimka zwrotnego używa się tylko w odniesieniu do osoby trzeciej, zarówno dla liczby pojedynczej, jak i mnogiej:

persuadeo mihi = przekonuję się
persuades tibi = przekonujesz się
persuadet sibi = przekonuje się
persuademus nobis = przekonujemy się
persuadetis vobis = przekonujecie się
persuadent sibi = przekonują się

lavo me = myję się
lavas te = myjesz się
lavat se = myje się
lavamus nos = myjemy się
lavatis vos = myjecie się
lavant se = myją się

Zaimek zwrotny odnosi się zawsze do podmiotu zdania, a w zdaniach złożonych - do podmiotu zdania nadrzędnego.