Lectio prima

Thema: Wymowa i akcent; łacina we współczesności.

Wymowa

To zagadnienie jest niepraktycznie z punktu widzenia czatu. Nawet jeśli nie mogę sprawdzić niczyjej wymowy, bo przecież nie zmuszę do nagrywania recytowanych sentencji, to i tak należy przerobić teorię.

Wymowa łacińska różni się w zależności od szkoły oraz konkretnego regionu Europy. Osobiście przyswoiłam sobie tę z północnej części Starego Kontynentu. Z tego co mi wiadomo, właśnie tę uskutecznia się na normalnych lekcjach łaciny w mugolskich placówkach edukacyjnych (ach, jak to mądrze brzmi – ujawnia się mój kompleks zapóźnienia intelektualnego). Jestem skłonna poświęcić czas na jej głębsze omówienie, pomijając pozostałe trzy. W razie potrzeby wskażę odpowiednią stronę, gdzie rozpisano ładnie wszystkie z nich.

Zacznijmy od tego, że alfabet łaciński składa się z 24 liter. Są one podstawą dla języków europejskich (romańskich, germańskich, części słowiańskich, bałtyckich oraz albańskiego). Zasięg pisma łacińskiego jest o wiele większy i łączy się z odkryciami geograficznymi, a następnie z wpływami cywilizacji europejskiej.

Wymowa jest zasadniczo podobna do polskiego, ale istnieją wyjątki. Mam na myśli dyftongi, czyli połączenie dwóch samogłosek w jednej sylabie. Rozróżniamy aż cztery dyftongi: ae, oe, au, eu i wymawiamy je jak jedną sylabę.

Poniżej zamieszczam tabelę, która zwizualizuje wymowę łacińską:

Akcent

Akcent w języku łacińskim zależy od iloczasu, czyli od długości lub krótkości samogłosek. Dla akcentu ważna jest długość samogłoski przedostatniej sylaby. Wyróżnijmy sobie trzy główne zasady:

Ku gwoli ścisłości – kreska nad samogłoską, tak jak mamy w pierwszych dwóch przykładach, oznacza jej długość. Natomiast „łuczek”, jak widać przy wyrazach drugiej zasady, mówi o samogłosce krótkiej.

Akcent łaciński jest bardzo podobny do polskiego. Dla porównania: wy-mo-wa, wy-so-ki, cho-dzi-my, ale: gra-ma-ty-ka, sły-sze-liś-my.

Ortografia

W łacinie, tak samo jak w języku polskim, stosuje się wielkie litery. Inaczej jednak zapisuje się przymiotniki i przysłówki urobione od imion własnych, np.

- lingua Latina (język łaciński),

- populus Romanus (naród rzymski),

- Latine scribere (pisać po łacinie).

Łacina we współczesności

Wiele słów z łaciny przeszło do naszego języka. Podzielimy je sobie na sześć zasadniczych grup:

wyrazy, które pozostały bez żadnych zmian: fortuna – fortuna, natura – natura, gratis – gratis, orator – orator;
wyrazy, które zmieniły formę ortograficzną lub fonetyczną: theologia – teologia, colonia – kolonia, gymnasium – gimnazjum;
wyrazy, które utraciły końcówkę: circus – cyrk, sensus – sens, chromium – chrom, triumphus – triumf, textum – tekst, oceanus – ocean;
rzeczowniki zakończone na –io otrzymały w języku polskim zakończenie –ia lub –ja: adoratio – adoracja, questio – kwestia,
operatio – operacja;
przymiotniki zakończone na –lis uzyskały w języku polskim inną końcówkę: fatalis – fatalny, stabilis – stabilny, generalis – generalny;
czasowniki mające zmienione zakończenia: delectare – delektować, anullare – anulować, curare – kurować, exponĕre – eksponować,
mutare – mutować.